चैत ८ गते बुधबार चैत शुक्ला प्रतिपदा तिथिका दिन चैते नवरात्रीको प्रारम्भ हुदैछ। सनातन धर्मका अनुसार वर्षमा चारवटा नवरात्रीहरु हुन्छन । जसमा दुइटा प्रत्यक्ष र दुइटा गुप्त नवरात्री रहेका छन। यी नवरात्रीहरु चैत , असार , आश्विन , र माघ महिनामा मनाउने गरिन्छ । चैत र आश्विनको नवरात्रीलाई प्रत्यक्ष नवरात्री एंव असार र माघको नवरात्रीलाई गुप्त नवरात्री भनिने गरिएको छ। चैत र आश्विनको नवरात्रीमा दुर्गा माताका स्वरुपहरुको पुजा उपासना गरिन्छ भने असार र माघ महिनाको नवरात्रीमा दुर्गाका दशौं महाबिधाहरुको पुजा उपासना गर्ने गरिन्छ। माता दुर्गालाई धन,सुख, समृद्धि र सबैको मनोकामना पूरा गर्ने देवीको रुपमा पुजिने गरिन्छ।
             नवरात्रीका अवसरहरुमा सनातन धर्मावलम्बीले देव देविका मठ-मन्दिर तथा आ-आफ्ना घर घरमा दुर्गा सप्तशत्ती , देवी भागवत, कालिका पुराण , रामायण , लगायत देवीका महिमायुक्त ग्रन्थको वाचन एंव पाठ गर्ने गराउने गर्दछन। आश्विन र चैतमा मनाइने नवरात्रीका आ-आफ्नै धार्मिक मुल्य मान्यताहरु रहेका छन ।
       वाल्मीकि पुराणमा वर्णित एउटा कथाका अनुसार भगवान श्री रामले ऋष्यमूलक पर्वतमा आश्विन महिना को शुक्ल पक्षको प्रतिपदा तिथिबाट नवमी तिथि सम्म परमशक्ती महिषासुर्मरदिनी देवी दुर्गाको बिधि बिधान अनुसार पुजा अर्चना गरेका थिए । जसको  फलस्वरूप दशमी तिथिका दिन रामले लंकापती रावणको बध गरेर माता सीतालाई उसको चंगुलबाट मुक्त गराएका थिए। भनिने गरिन्छ - यस नवदिनको उपासनाबाट श्रीरामले माता दुर्गाबाट अध्यात्मिक शक्ति प्राप्त गरेर शत्रु पराजय र कामना पूर्तिको आशीर्वाद प्राप्त गरेका थिए । यो पनि भनिएकोछ - नवरात्रीको व्रत सबैभन्दा पहिले भगवान श्रीरामले प्रारम्भ गरेका हुन। 
          चैतमा मनाइने नवरात्रीको हिन्दु धर्ममा अत्यधिक धेरै धार्मिक मान्यता रहेका छन । चैत नवरात्रीको पहिलो दिन माता दुर्गा प्रकट भएकि थिइन। यी नवरात्री आदि शक्ति दुर्गा मातालाई समर्पित रहेको छ। ब्रह्माजिले यसै दिन सृष्टिका रचना गरेका थिए । पौराणिक कथा अनुसार संसार यसै दिन अस्तित्वमा आएको हो। हिंदु पंचांग अनुसार चैत महिनाको शुक्ल पक्षको प्रतिपदा तिथिबाट नववर्ष प्रारम्भ हुन्छ। यसै नवरात्रीका नवमी तिथिका दिन भगवान श्रीरामको जन्म भएको हो भनेर बताइएको छ। यस दिन भगवान श्रीरामको जन्मोत्सव हिन्दू धर्मावलम्बीहरुले धुमधामका साथ मनाउने गर्दछ्न। धार्मिक दृष्टिले पनि चैत नवरात्रीको धेरै महत्व रहेको छ।
          नवरात्रीमा साधना-उपासना, पुजा-पाठ गर्ने  सर्वश्रेष्ठ समय हो। मान्यता अनुसार सामन्य समयमा कुनै पनि साधना सिद्ध गर्न कम्तीमा चालीस दिन लाग्ने गर्दछ तर त्यही साधना नवरात्रीको नौ दिनको अनुष्ठानमा सिद्ध प्राप्त गर्न पर्याप्त हुदँछ। वर्षमा हुने यी चार नवरात्रीमा भक्तजनहरु आ-आफना साधना सिद्ध गर्ने गर्छन् ।
           यसपालिको चैत नवरात्रीमा माता दुर्गा नाउमा बिराजमान भएर आगमन हुने बताइएको छ। यिनको सवारिहरुको धार्मिक मूल्य मान्यताहरु रहेका छन । यिनको प्रत्येक सवारीको आफ-आफ्नो अर्थ रहेका छन । शुभ-अशुभको रुपमा सवारिलाई अर्थ्याइएको छ । यिनको शुभ सवारीमा हात्ती ,नाव, हंस , सिंह , बाघ , बैल , मयुर छन भने अशुभ सवारीमा घोडा ,डोलि, कुखुरा ,खाली खुट्टा , गधा , र गरुडलाई उल्लेख गरिएको छ। यसपालिको चैत नवरात्रीमा यिनको आगमन नाउको सवारीलाई धेरै नै शुभ मानिएको छ।
           यिनको पुजा बिधि बिधान अनुसार  कलश स्थापना गरेर आरम्भ हुन्छ। नवरात्रीका प्रथम दिन कलश स्थापना गरिन्छ । यसलाई घटस्थापना पनि भनिने गरिन्छ । यस दिन कलश तथा पुजा स्थलमा शुद्ध सात्विक भएर जमराकालागी विशेष गरेर जौ छर्ने गर्दछन । जौलाई भगवान ब्रह्माको प्रतीक मानिएको छ। पौराणिक मान्यता अनुसार जब ब्रह्माले यस सृष्टिको रचना गरे तब बनस्पतिहरुमा जुन फसल सब भन्दा पहिले विकसित भयो त्यो जौ थियो। यसैले पहिलो फसल जौलाई नै मानिएको छ । जब देवता ,देविहरुको पूजापाठ वा हवन गरिने गरिन्छ तब जौलाई नै अर्पित गर्ने गरिन्छ ।  यसैले नवरात्रीका पहिलो दिन घटस्थापनाको बेला पनि सबैभन्दा पहिले जौ को पुजा गर्ने गरिन्छ ।
          अनि बिधि-बिधानका साथ नौं दिन आदि शक्ति दुर्गा माताको नौ स्वरुपको पुजा आराधना उपासना प्रारम्भ हुँदछ। पहिलो दिन प्रतिपदाको माता शैलपूत्री , द्वितीयामा माता ब्रह्मचारिणी, तृतीयामा माता चंन्द्रघंटा, चतुर्थिमा माता कुष्माण्डा, पंचमिमा माता स्कंदा, षष्ठिमा माता कात्यायनी, सप्तमिमा माता कालरात्री , अष्टमी माता महागौरी र नवमिमा माता सिद्धिदात्रीको स्वरुपम पुजा आराधना गर्ने गरिन्छ। कतिपयले सप्तमी , अष्टमी , र नवमिका दिन हवन पनि गर्ने गर्दछन । अंतमा वर्तको समापनमा उधापन गर्ने गरिन्छ। नौ कुमारी कन्यालाई नौ स्वरुप मानेर पुजा-पाठ गरेर भोजन गराइन्छ र दशमीका दिन पुजाको विसर्जन गर्ने गरिन्छ।
          नवरात्रीका नौ दिनका व्रत राख्ने अधिकांशले एक छाक मात्र भोजन गर्ने गर्छन् । प्रतिदिन दुर्गा चालिसा, चंडी र दुर्गा सप्तशत्तिको पाठ गर्ने गर्छ्न ।
         नौ दिन माता दुर्गाको स्वरुप अनुसार नौ भोग , प्रसादहरु बिधि अनुसार अर्पित गर्ने गरिन्छ। प्रसादमा दिनै अनुसार दुध -दहि, हरियो तरकारी , मरिच , साबुदाना तुलसी, अंवला , शतावरी, घ्यू , चिनी, खिर , मालपुवा, केरा, मह, गुड, नारियल, र  भोगमा खिर, मालपुवा,गुलियो हलुवा , घेवर, पंचफल, मिष्टान्न, घ्यू , मह, तिल, कालो चना, गुड, कडि, केसर भात, साग, पुडि, आदि भोगमा अर्पण गर्ने गरिन्छ।
             हिन्दू धर्मावलम्बीले मनाउने गरेका चाड पर्वका आफ-आफनै धार्मिक एंव बैज्ञानिक मान्यताहरु रहेका छन। धार्मिक मान्यता अनुसार नवरात्रीको व्रत उपासानाले हाम्र विचारमा शुद्धता , अध्यात्मिक बल प्राप्त हुने , धन धान्य, शुख-समृद्धि प्राप्त हुने दुर्गा माताले आशीर्वाद दिन्छिन् । अरु दिनहरूमा माता दुर्गाको उपसना गर्नाले जति फल प्राप्त हुन्छ त्यो भन्दा कयौं गुणा फल नवरात्रीमा दुर्गाको उपासन गर्नाले प्राप्त हुने मान्यता रहिआएको छ।
     नवरात्री उपासनाको बैज्ञानिक दृष्टिकोण पनि रहेको छ। चैत नवरात्रीको बेला ऋतु बदलिने गर्दछ।यसबेला मौसम बदलिन्छ। मौसम परिवर्तन सँगै मानिसको स्वास्थमा पनि असर पर्ने गर्दछ। प्राचीन कालमा ऋषि मुनीहरु मौसमको परिवर्तनलाई बुझ्दथे र नौ दिन सम्म व्रत बस्ने गर्थे मौसमको असर शरीरमा कम प्रभाव परोस् भनेर । यसले गर्दा शरीर र दिमागलाई स्वास्थ राख्दछ। प्रतिरोधात्मक क्ष्मतामा वृद्धि गराउदछ। शारीरिक कयौं बिमारिहरुबाट बाँच्न सकिन्छ। आयुर्वेदमा उपबासको अनेकौं फायदाहरु बताइएको छ। शरिरको विषैला तत्वहरुलाई हटाउने कुरा भनिएको छ। शास्त्र भन्दछ- 
" लंघनम सर्वोत्तम औषधं" अर्थात उपबास सर्वश्रेष्ठ औषधि हो । सनातन हिन्दू धर्मावलम्बी ऋषि मुनीहरुले मानव जिबनलाई स्वस्थ राख्ने उपायको रुपमा उपवासलाई धार्मिक व्रतहरुको नाउले प्रतिपादित गरेका छन ।  उपबास स्वस्थ रहने उपायको साथ साथै मानसिक शान्ति एंव भागवत प्राप्तिको एउटा साधनाको रुपमा शास्त्रहरुमा उल्लेख गरिएको छ। यसर्थ मौसम परिवर्तन हुदैछ। चैते नवरात्री धुमधामका साथ मनाऔं।
  उपवास बसौं ।  पुजा अर्चना गरौं । हाम्रा पुर्वजहरुले गर्दै गरिदैं आएका धर्म-कर्म, पुजा-पाठ, विधि-व्यबहारको अनुशरण गरौं। धर्म-संस्कृति जगेर्ना गर्ने मार्गमा अग्रसर हौं। आफ्नो पौराणिक पहिचान ,रिति-रिवाजलाई कायम गरौं।।
                                    

3 वर्ष पहिले    505 Post Views